Hortumlar: Oluşum Mekanizmaları ve Sınıflandırılması

Hortumlar, yer ile gökyüzü arasında uzanan,

güçlü ve dönen hava sütunlarıdır. Görünüşleri ilk başta hayaletsi ve sakin olsa da, zamanla öfkeli bir canavara dönüşen bu doğa olayları, büyük yıkımlara yol açabilir.

Hortumların Görülme Sıklığı ve Coğrafi Dağılımı:

Dünyanın yedi kıtasından altısında hortum olayları gözlemlenmektedir. Kara büyüklüğüne göre en fazla hortum görülen ülke yılda ortalama 33 vaka ile Birleşik Krallık'tır. Fakat en şiddetli ve en fazla sayıda hortum Amerika Birleşik Devletleri'nde görülmektedir. ABD'de yılda ortalama 1.000'den fazla hortum raporlanmaktadır.

Hortum Tipleri:

Hortumlar, oluştukları fırtına tipine göre iki kategoriye ayrılır:

Süper Hücre Hortumları: En güçlü gök gürültüsü fırtınaları olan süper hücreler tarafından oluşturulan hortumlardır.

Süper Hücre Olmayan Hortumlar: Daha küçük ve zayıf olan, süper hücre fırtınaları dışında oluşan hortumlardır.

Hortum Oluşum Mekanizması:

Hortum oluşumunun temelinde yüksek ve düşük basınçlı hava kütlelerinin etkileşimi yatar. Yüksek basınç alanındaki hava parçacıkları, düşük basınç alanına doğru hareket ederek rüzgar oluşturur.

Süper Hücre Olmayan Hortumlar: Soğuk yüksek basınçlı hava ve sıcak düşük basınçlı hava kütlelerinin etkileşimi sonucu oluşur. Yatay rüzgarın artması ve farklı yönlere ve irtifalara doğru esmesi, dikey bir dönme girdabı oluşturur.

Süper Hücre Hortumları: Düşük basınçlı sıcak hava yüksek irtifaya çekilirken, yerde soğuk yüksek basınçlı hava bırakılır. Dikey olarak esen rüzgar artar ve döngüsel bir şekilde esmeye başlar. Bu döngüsel rüzgar, yerde yuvarlanan bir rüzgar borusu oluşturur.

Her iki durumda da, yukarı doğru bir hava akımı (updraft), hortum oluşumunu tamamlayan son bileşeni oluşturur. Süper hücre olmayan hortumlarda, yukarı hava akımı dikey vorteksi bulutlara kadar uzatırken, süper hücre hortumlarında ise yuvarlanan rüzgar borusunu dikey olarak yukarı kaldırır ve gökyüzünden nem çekerek dönen girdapa dahil eder.

Hortumların Şiddeti ve Sınıflandırılması:

Hortumlar, neden oldukları hasara ve rüzgar hızlarına göre Enhanced Fujita (EF) Ölçeği ile derecelendirilir. EF0'dan EF5'e kadar uzanan bu ölçekte, EF0 en zayıf, EF5 ise en güçlü hortum kategorisini temsil eder.

Kaydedilen En Güçlü Hortumlar:

1999 yılında Oklahoma City, Oklahoma'da meydana gelen EF5 sınıfı hortum, 300 milin üzerindeki rüzgar hızıyla kaydedilen en güçlü hortumlardan biridir. Bu hortum 36 kişinin ölümüne, 600 kişinin yaralanmasına ve yaklaşık 1 milyar dolarlık maddi hasara yol açmıştır.

Hortumlara Karşı Önlemler:

Hortumlar engellenemez olsa da, toplumları korumak için çeşitli önlemler alınmaktadır. Meteorologlar, yüksek riskli alanlardaki fırtına önlerini yakından izleyerek olası hortum olaylarını tahmin etmeye çalışırlar. Bu sayede, mahallelere verilebilecek zararlar hafifletilebilir ve can kayıpları önlenebilir.

Sonuç:

Hortumlar, doğanın en yıkıcı güçlerinden biridir. Oluşum mekanizmalarını ve sınıflandırılmasını anlamak, bu doğa olaylarına karşı daha iyi korunmamızı sağlayabilir. Meteorolojik gelişmelerin ve erken uyarı sistemlerinin kullanımı, hortumların neden olduğu can ve mal kayıplarını önemli ölçüde azaltma potansiyeline sahiptir.

Kaynakça: https://www.youtube.com/watch?v=aacHWoB7cmY

Ek Kaynakçalar:

Hortum Oluşumu ve Tipleri:

• Tornadoes, National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA): https://www.spc.noaa.gov/

• Tornado Formation, The Weather Channel: https://weather.com/safety/tornado/video/how-tornadoes-form-weather-101

• Types of Tornadoes, American Meteorological Society (AMS): https://www.ametsoc.org/index.cfm/ams/information-for/professionals/station-scientist-initiative/quick-reference-pages/tornadoes-and-severe-weather/

Hortumların Şiddeti ve Sınıflandırılması:

• Enhanced Fujita Scale (EF Scale), National Weather Service: https://www.weather.gov/oun/efscale

• Tornado Damage, Federal Emergency Management Agency (FEMA): https://www.fema.gov/disaster-incident-types/tornado

• The Deadliest Tornadoes in U.S. History, National Geographic: https://www.youtube.com/watch?v=wGikoLTM0mQ

Hortumlara Karşı Önlemler:

• Tornado Safety, Centers for Disease Control and Prevention (CDC): https://www.cdc.gov/disasters/tornadoes/index.html

• Preparing for Tornadoes, Federal Emergency Management Agency (FEMA): https://community.fema.gov/ProtectiveActions/s/article/Tornado

• Tornado Warning System, National Weather Service: https://www.weather.gov/unr/Warning_Systems

Hortumların Etkileri:

• Tornado Impacts, National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA): https://www.spc.noaa.gov/

• Social and Economic Impacts of Tornadoes, Federal Emergency Management Agency (FEMA): https://www.fema.gov/sites/default/files/2020-08/fema_tornado-safety-initiative_fact-sheet.pdf

• Tornadoes and Climate Change, National Aeronautics and Space Administration (NASA): https://science.nasa.gov/climate-change/

Araştırma Makaleleri:

• Tornadoes: An Overview, Monthly Weather Review, 2011: https://www.ametsoc.org/index.cfm/ams/information-for/professionals/station-scientist-initiative/quick-reference-pages/tornadoes-and-severe-weather/

• The Relationship Between Tornado Intensity and Radar Reflectivity, Journal of the Atmospheric Sciences, 2007: https://repository.library.noaa.gov/view/noaa/45080/noaa_45080_DS1.pdf

• Climate Change and Tornadoes, Nature Climate Change, 2014: https://www.nature.com/articles/s41558-019-0409-9

Veri Setleri:

• U.S. Tornado Database, National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA): https://www.ncdc.noaa.gov/wct/data.php

• International Tornado Database, European Severe Storms Laboratory (ESSL): https://www.essl.org/cms/

• Global Tornado Climatology, Geophysical Research Letters, 2018: https://news.agu.org/tornado-experts/

Görseller ve Videolar:

• Tornado Images and Videos, National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA): https://www.spc.noaa.gov/

• Tornado Documentary, The Weather Channel: https://www.youtube.com/watch?v=wGikoLTM0mQ

• Tornado Formation Animation, American Meteorological Society (AMS): https://www.ametsoc.org/index.cfm/ams/information-for/professionals/station-scientist-initiative/quick-reference-pages/tornadoes-and-severe-weather/